به علت موقعیت خاص جغرافیایي استان سمنان و همجواري آن با رشته کوههاي البرز و زمينهاي هموار کوير هر قسمت از اين استان داراي شرايط اقليمي متنوعي مي باشند. بطوريکه قسمت جنوبي آب و هوايي گرم و خشك، نواحي مركزي معتدل، قسمت شمال شرقي آب و هوايي سرد و خشك و قسمت شمالي نسبتاً سرد است. اين تونع آب و هوايي پوشش گياهي متنوعي را نيز در اين استان به وجود آورده است. به طوريكه در قسمت جنوب گونه هاي كويري و بياباني و در بخش مياني استان گونه هاي نيمه بياباني و در بخش شمالي گونه هاي سردسير و جنگلي را مي توان مشاهده نمود. گياهان كويري عبارتند از: تاغ و گز، خارشتر، اسپند، گون و درمنه و از مهم ترين گونه هاي گياهي در مناطق شمالي استان خانواده سوزني برگان، ارس، سرو و درختچه زرشك را مي توان نام برد.


استان سمنان به دلیل داشتن مناطق و موقعیت مناسب طبیعي وسعت کافي، جايگاه مناسبي براي حيات انواع وحوش و انواع گياهان به شمار مي آيد، چراکه در قسمت هاي شمالي استان منطقه جنگلي، کوهستاني و سردسير با بارندگي نسبتاً زياد و پوشش گياهي خوب و در قسمت هاي مياني منطقه دشتي با بارندگي كمتر نسبت به شمال اما با پوشش گياهي نسبتاً خوب و در قسمتهاي جنوبي آن كوير نمك با بارندگي بسيار كم و عدم پوشش گياهي مناسب قرار دارد.
بیش از ۲۳ درصد از وسعت استان سمنان را مناطق حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش تشکیل مي دهد، که اين رقم در حدود ۲۵ درصد کل مناطق حفاظت شده كشور ايران را شامل مي شود.
مناطق زیستی استان سمنان دارای ويژگي هايي به اين شرح مي باشد:
- ذخیره گاه و بانک ژن طبیعی گياهي و جانوري ايران و جهان.
- منطقه حایل بین کویر و مناطق زيستي کوهستاني استان.
- زیستگاه گونه های خاص نادر و در معرض انقراض جانوری و گياهي.
- طبیعت زیبا با چشم اندازهای طبيعي.
- دارا بودن شرایط ویژه جهت امور پژوهشی و اقتصادي.



-         تعداد گونه های جانوری موجود در  استان به تفکیک

استان سمنان دارای بیش از 50 گونه از 164 گونه پستاندار ایران بوده و متجاوز از 160 گونه پرنده و بیش از 40 گونه خزنده ، 6 گونه دوزیست و چندین گونه از  ماهیان بخشی از تنوع زیستی استان است که در شرایط کنونی مطالعه و شناسایی شده اند.

استان سمنان به دلیل واقع شدن بین دو آب و هوای مرطوب خزری و گرم بیابانی- کویری از تنوع بی نظیری برخوردار است. پستانداران در دنیا دارای 20 راسته هستند و این در حالی است که10 راسته از آن ها در کشور ما شناسائی گردیده اند از 10 راسته پستانداران شناخته شده کشور 7 راسته در استان سمنان پراکندگی داشته و زیست می نمایند. این استان حدود نیمی از تنوع زیستی پستانداران کشور پهناور ایران را در خود جای داده است‏، آن هم پستاندارانی از نوع نادرترین و ارزشمندترین، که در رأس آن ها یوزپلنگ آسیایی به عنوان سمبل حیات وحش کشور و استان جای گرفته مضافا این که تنها عضو راسته فردسمان در ایران، یعنی گورخر ایرانی ، زیستگاه آن در کشور فقط به منطقه توران در استان سمنان و منطقه بهرام گور در استان فارس محدود می گردد که در این میان توران را می توان پهناورترین زیستگاه این گونه ارزشمند و کمیاب دانست.

استان سمنان به لحاظ میزبانی گربه سانان نیز که در حال حاضر نگرانی های بسیاری در جوامع علمی دنیا به لحاظ انقراض آن ها وجود دارد حائز اهمیت می باشد. این خانواده در ایران دارای 10 گونه است که دو گونه از آن ها یعنی ببر مازندران و شیر ایرانی منقرض گردیده اندکه یکی از بارزترین و برجسته ترین پتانسیل های استان، می توان به این موضوع اشاره نمود که از 8 گونه باقیمانده خانواده گربه سانان در ایران هر 8 گونه در استان سمنان زیست می نمایند که زیستگاه های ارزشمند استان را همواره کانون توجه و مطالعات محافل علمی بین المللی قرار داده است.

علاوه بر این استان سمنان به لحاظ میزبانی پرندگان نیز از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. یکی از مهم ترین پرندگان استان سمنان زاغ بور می باشد که تنها پرنده اندمیک ایران است. این پرنده به آسانی در مجموعه مورد حفاظت توران یافت می گردد. پرنده شناسان اروپایی و آمریکایی برای مشاهده این پرنده هیچ چاره ای به جز سفر به ایران  نداشته و همین موضوع موجب گردیده که ذخیره گاه زیست کره توران به عنوان یکی از قطب های برجسته مورد توجه پرنده شناسان دنیا قرار گیرد.

از سایر پرندگان مهم استان می توان به هوبره، کبک دری، کبک، تیهو، باقرقره، انواع بازهای کمیاب شکاری و پرندگان خانواده کرکس ها و لاشخورها اشاره نمود.

-         معرفی گونه های جانوری خاص استان :

استان سمنان با موقعیت و امکانات مناسب طبیعی و همچنین وسعت کافی ، جایگاه مناسبی برای حیات انواع وحوش می باشند به طوری که گونه های جانوری منحصر به فردی نظیر یوزپلنگ آسیایی به عنوان کمیاب ترین گربه سان و سمبل حیات وحش ایران و نیز گونه ارزشمندی نظیر گورخر ایرانی را می توان مشاهده نمود . همچنین وجود گونه های شاخص پرنده در سطح استان شامل هوبره و زاغ بور، کرکس سیاه، بحری، شاهین، و سایر پرندگان شکاری از مهم ترین پتانسیل های بالفعل استان در سطح کشور بوده که می تواند بزرگترین و مهم ترین عامل در بحث گردشگری طبیعی باشد .

از پستانداران مهم استان سمنان می توان به ترتیب اهمیت به یوزپلنگ آسیایی ، گورخر آسیائی ، جبیر ، آهو ، گوزن ، گربه پالاس ، گربه شنی ، کاراکال ، گربه وحشی ، خرس قهوه ای ، پلنگ ،      روباه شنی ، شاه روباه ، زرده بر، کل و بز وحشی ، قوچ و میش وحشی ، کفتار ، گرگ، روباه معمولی ، تشی، خرگوش و غیره اشاره نمود همچنین پرندگان مهم استان سمنان به ترتیب اهمیت شامل  زاغ بور، هوبره ، کبک دری ، کبک ، تیهو ، عقاب طلائی ، باز شکاری ، انواع شاهین ، انواع جغد ، سار گپه ها ، دودوک ، باقرقره ، انواع گنجشک سانان ، مرغابی ها ، خوتکا ، حواصیل ، اگرت ، غازها ، اردک ها و چنگر می باشند.

از جمله خزندگان مهم استان هم می توان به انواع مارها ، انواع بزمچه ها ، لاک پشت ، مارمولک ها اشاره نمود

از مهم ترین دوزیستان می توان به گونه اندمیک وزغ کویری اشاره کرد که در چشمه سفید آب پارک ملی کویر مرکزی زیست نموده و در هیچ کجای دنیا یافت نمی شود.

-         تعداد و نام گونه های آسیب پذیر، حمایت شده و در معرض خطر تهدید و انقراض استان

- رده پستانداران:

 بر اساس مطالعات انجام شده 9/76 درصد از گونه های حمایت شده و 40 درصد گونه های در معرض خطر انقراض پستانداران کل کشور در این استان وجود دارد .

جدول (23-2-4 ) پستانداران حمایت شده        جدول (24-2-4 )  پستانداران در معرض خطر انقراض

- رده پرندگان :

در این رده 57/28 درصد از گونه های حمایت شده و 30 درصد از گونه های در خطر انقراض پرنده کشور در استان سمنان می باشد .

جدول (25-2-4)  پرندگان حمایت شده        جدول (26-2-4)  پرندگان در معرص خطر انقراض

*مأخذ : آرشیو اداره کل حفاظت محیط زیست استان سمنان

- رده خزندگان :

در رده خزندگان استان سمنان 30 درصد گونه های حمایت شده کشور را به خود اختصاص میدهد .

جدول (28-2-4)  خزندگان حمایت شده

*مأخذ : آرشیو اداره کل حفاظت محیط زیست استان سمنان

- رده دوزیستان :

تنها دوزیست حمایت شده استان قورباغه جنگلی ودر معرض خطر انقراض هم وزغ کویری می باشد .

جدول (29-2-4)  دوزیستان حمایت شده                       جدول (30-2-4)  دوزیستان در معرص خطر انقراض

 
وضعیت محیط زیست انسانی استان

استان سمنان به دلیل نزدیکی به پایتخت و وجود امکانات زیربنایی متعدد از موقعیت مناسبی جهت رشد و توسعه اقتصادی برخوردار است.  نظر به اینکه استان، در دهه های اخیر در زمینه صنعتی از رشد خوبی برخوردار بوده، در حال حاضر دارای 26 شهرک و ناحیه صنعتی با مساحت5414 هکتار و تعداد بیش از1700 واحد صنعتی فعال مستقر در شهرک ها و نواحی صنعتی و تعدادی نیز به صورت پراکنده می باشد.

مهم ترین مولفه های اثرگذار بر توسعه صنعتی استان مجاورت با کلان شهر تهران و وجود پتانسیل معدنی کم نظیر و زیرساخت های مناسب نظیر جاده، برق، گاز، .... می باشد.

در حال حاضر مشکلات عمده استان شامل موارد زیر می باشد :

الف- توسعه نا متوازن و عدم پراکنش مناسب فضائی صنعت در استان.

ب- استقرار واحدهای آلاینده نظیر صنایع تصفیه دوم روغن، تولید ایزوگام و تولید گچ در استان.

ج- کمبود آب

تمرکز فعالیت های صنعتی در نیمه غربی استان و عدم توسعه صنعت در شرق استان و همچنین متمرکز شدن واحدهای آلاینده ای نظیر واحدهای تصفیه دوم روغن و ایزوگام در شهر گرمسار نمونه هایی از توسعه نا متوازن صنعت در استان به شمار می روند.

استقرار بخش عمده ای از صنایع در شهرک های صنعتی استان کنترل و پایش آن ها را سهل تر و از پراکندگی آلودگی در سطح وسیع پیشگیری معقول و منطقی به عمل آورده است . قابل ذکر است واحدهای صنعتی با سطح آب بری بالا و یا وابسته به معادن که به طور پراکنده استقرار یافته اند به طور موردی تحت کنترل و پایش قرار گرفته اند که می توان به کارخانه قند شاهرود، کارخانه سیمان شاهرود، کربنات سدیم سمنان، کارخانه سولفات سدیم در گرمسار، کارخانه فنرلول و ابزار مهدی دامغان وکارخانجات گچ به تعداد 43 واحد اشاره کرد. قابل ذکر است به دلیل مشکل کم آبی استان همواره سعی شده تا از استقرار واحدهای صنعتی با آب بری بالا جلوگیری گردد و کلیه واحدهای صنعتی که در فرآیند تولید خود ایجاد کننده پساب صنعتی هستند با به کارگیری سیستم های مناسب تصفیه و تجهیز   آن ها اقدام به بازیافت آب و بازگرداندن آن به چرخه زیستی نموده و از هدر رفت آن جلوگیری         می نمایند.

با توجه به وجود تنها یک ایستگاه ثابت سنجش آلودگی هوا در شهر سمنان، به طور دقیق     نمی توان در مورد میزان آلایندگی کلیه شهرهای استان اظهار نظر نمود و به طور یقین شهرهای دارای تعداد صنایع فعال بیشتر و به خصوص صنایع بالقوه آلاینده (بالاترین نوع صنعت مستقر در استان از نوع صنایع شیمیایی و کانی غیر فلزی می باشد) مانند شهرستان گرمسار از آلایندگی بیشتری برخوردار می‌باشند. همچنین در خصوص تردد خودرو به عنوان دومین عامل آلایندگی انسان ساز (غیر طبیعی)، به نظر می رسد روند رو به افزایش جمعیت شهرهای استان باعث افزایش وسائط نقلیه گردیده و می تواند در آینده نزدیک، مشکل ترافیک و آلودگی شهرها را ایجاد نماید. لذا برنامه ریزی محیط زیستی و توجه به مسایل ترافیک برای شهرهای بزرگ استان ضروری می باشد . وجود پدیده هایی نظیر ریز گرد به صورت محلی و  منطقه ای نیز از دیگر مشکلات استان در بحث آلودگی هوا به شمار می رود.