پارک ملی و ذخیره گاه زیست کره کویر مرکزی
«میراث طبیعی تمدن کهن ایرانی»
مقدمه :
بعضی نقاط طبیعت منحصر به فرد هستند ودر هیچ جای کره زمین مانند آن را نمی توان یافت. در همه کشورها چنین مناطقی مورد حفاظت قرار می گیرند تا تمامی نسل ها بتواننداز آن استفاده کنند. این مناطق به ترتیب اولویت حفاظتی با نام های: پارک ملی، آثار طبیعی ملی ، پناهگاه حیات وحش، مناطق حفاظت شده معرفی می شوند اما مفهوم جدید ذخیره گاه زیست کره از سال 1960 میلادی رونق گرفت این مناطق حفاظت شده از طرف یونسکو تحت پوشش دفتر شورای هماهنگی بین‌المللی برنامه انسان و کره مسکون (MAB) قرار دارند و از آغاز اجرای آن تاکنون ۵۵۳ ذخیره گاه زیستکره در ۱۰۷ کشور جهان به ثبت رسیده‌است.
ذخیره‌گاه زیستکره: مناطق حفاظت‌شده طبیعی-زیستی بین‌المللی هستند که علاوه بر حفاظت، دستاوردهایی نظیر ارائه سایتهای مطالعاتی کم‌نظیر به دانشمندان و تجربه مهارت انسان در پشتیبانی از توسعه پایدار را نمایان می‌سازند. اعلام ذخیره‌گاه‌های زیست کره برای جلوگیری از تغییرات برگشت‌ناپذیر و بهره‌برداری ناپایدار از منابع طبیعی، در عین نیاز به بهره‌برداری از طبیعت (باتوجه به رشد روزافزون جمعیت) شکل گرفته‌است و به یکی از تقسیم بندیهای مهم حفاظتی جهان بدل شده‌است.
پارک های ملی به محدوده ای از منابع طبیعی منجمله جنگل، مرتع، بیشه های طبیعی دشت، رودخانه، دریاچه و کوهستان اطلاق می شود که نمایان‌گر نمونه‌های برجسته‌ای از مظاهر طبیعی باشد. دولت‌ها به منظور حفظ همیشگی وضعیت زیست‌بوم و همچنین ایجاد محیط مناسب برای تکثیر و پرورش جانوران وحشی و رشدگیاهان در خطر انقراض و برای جلوگیری از دخالت‌های مخرب انسانی، این مناطق را تحت حفاظت قرار می‌دهند.
پارک ملی کویر ، تاریخچه ، موقعیت جغرافیایی و ارزش بین المللی آن :
پارک ملی کویر یکی از بزرگترین پارک های ملی در کشور در جنوب غربي شهرستان گرمسار از مهم ترین زیستگاه های کویری و بیابانی در ایران است که بیش از نیم قرن از آغاز حفاظت آن می گذردو از سال 1343 بعنوان منطقه حفاظت شده تحت مديريت قرار گرفت؛ در سال 1357 تمامي آن به پارك ملي ارتقاء يافت و در سال 1361 منطقه به دو قسمت تفکيک شد، بخش جنوبي و جنوب شرقي با مساحتي معادل 442000 هکتار پارك ملي باقيمانده و بقيه آن مجددا به منطقه حفاظت شده تقليل سطح يافت .
این منطقه نزدیک ترین زیستگاه یوزپلنگ آسیایی به پایتخت است ومجاورت به 4 استان کشور دارد؛ مجموعه پارک ملي و منطقه حفاظت شده کوير در سال 1354 به دبير خانه يونسکو به عنوان ذخيره گاه زيست کره معرفي و در مجامع بین المللی نیز ثبت گردید و در حال حاضر دارای طرح جامع و تفضیلی مدیریت می باشد .
ارزش های تاریخ طبیعی :
برخورداري از پتانسيلهاي پژوهشي ، تحقيقاتي وجود يادمانهاي تاريخي و با ارزشی همچون قصر بهرام ، کاروان سراهاي شاه عباسی مربوط به دوران صفويه، عين الرشيد ، قلعه دير ، آب انبار هاي تاريخي و راه سنگفرش شاه عباسي اين مجموعه را به يکي از قطبهاي گردشگري ايران تبديل نموده است.
تنوع جانوری
اين پارك ملي يكي از 5 منطقه كشور است كه آخرين بازمانده هاي يوزپلنگ آسيايي دنيا در آن زيست مينمايند
پستانداران مهم منطقه شامل يوزپلنگ، کل و بز ، قوچ و ميش ، جبير، پلنگ ، کفتار، گرگ و روباه، كاراكال و گربه شني مي باشند پرندگان مهم منطقه را هوبره،کبک، باقرقره، تيهو، شبگرد ، کبوتر وحشي ، جغد و انواع پرندگان شکاري و مهاجر شامل می شوند
پوشش گیاهی
فلور گياهي اين منطقه به سبب اقليم خشك و بياباني شامل جوامع گياهي کويري ، نيمه کويري و گياهان شور پسند بياباني است که در برخي مناطق سيماي استپي نيز به خود ميگيرد .
پوشش گياهي شامل درمنه ، شير خشت ، گون، گرگ تيغ ، خنجک ، اشنان ، قيچ ، اسفند ، تاغ، پرند ، جارو ، خار شتر علف شور، و اسکنبيل است .
در اطراف چشمه ها نيز انواع گرامينه ، ني ، سارو ، گز ، جگن و آتريپلکس مشاهده مي شود
شرایط اقلیمی و توپو گرافی :
پارک ملي کوير مرکزي در منطقه بياباني و کويري قرار دارد و داراي بهار ، تابستان و پاييز گرم و زمستاني نسبتأ معتدل مي باشد .مقدار نزولات جوی کم و متغيير است و ميزان درجه حرارت از 5- تا 44 درجه سانتيگراد در نو سان است .
اين منطقه شامل رشته کوهها ، ارتفاعات، دشتهاي وسيع، آبرفتي، اراضي بياباني سنگلاخي، شني و اراضي شور است .
حداکثر ارتفاع آن سياه کوه با ارتفاع بالغ بر 2000 متر و حداقل آن در دشتها 800 متر از سطح دريا مي باشد.
زون تفرج ، باید ها و نبایدها :
وسعت اين زون در مجموعه كوير در حدود 40000 هكتار مي‌باشد در نقشه موقعيت اين زون نسبت به محدوده مطالعاتي نشان داده شده است .همانگونه كه در نقشه نيز مشخص است نواحي انتخاب شده جهت گردشگري طبیعی منطبق بر جاده‌هاي اصلي موجود در منطقه است .اصولاً مجموعه كوير داراي سه محور اصلي ورود به منطقه است كه در نهايت به مركز پارك يعني قصر بهرام ختم مي‌شوند .اين سه محور عبارتند از :
1:جاده سنگفرش
2:جاده مباركيه در جنوب ورامين
3:جاده مرنجاب و اردستان از سمت كاشان .
* بهترین مسیر برای گردشگری طبیعی مسیر موسوم به سنگ فرش واقع در جنوب گرمسار می باشد
* برای ورود به پارک ملی کویر باید حتما مجوز ورود تهیه فرمایند به نحوی که :ابتدائا فرم خام درخواست ورود به مناطق تحت مدیریت محیط زیست استان در سایت اداره کل حفاظت محیط زیست استان سمنان به نشانی www.semnan.doe.ir بارگذاری شده که متقاضیان بازدید از مناطق محیط زیست باید آنرا وفق مندرجات موجود در سایت ، تکمیل نموده و برای دریافت مجوز ورود ، به اداره کل محیط زیست ارسال نمایند
*نکات قابل توجه برای گردشگری طبیعی پارک ملی کویر مرکزی :
- رعایت سرعت مجاز حداکثر 30 کیلومتری ( در شب ) و 50 کیلومتری( در روز ) و عدم خروج وسایط نقلیه از جاده های پارک و عدم توقف غیر ضروری در مسیرهای ماشین روی داخل پارک .
- عدم پرپایی آتش در پارک و عدم بروز خسارت به پوشش گیاهی و حیات جانوری و راهپیمایی در مسیرهای تعیین شده ( پاکوب شده )
- رعایت فاصله مناسب از حیات وحش و اطلاع رسانی به عوامل پارک در صورت مشاهده هر گونه آسیب به زیستگاه و حیات وحش منطقه
- ممنوعیت خروج گونه های گیاهی ، جانوری و فسیل ها و نمایه های تاریخ طبیعی و اجزای آنها از پارک
- ممنوعیت هر گونه شستشو در منابع آبی طبیعی پارک ( چشمه ها و آبشخورها و...)
- مدیریت پسماندهای حاصله از گردشگری طبیعی و خروج آنها از داخل پارک .
- رعایت شئونات اخلاقی و اسلامی وقوانین و مقررات زیست محیطی در پارک .
